ကိုယ်ဝန်တားနည်း – တားဆေး ဘယ်လိုရွေးမလဲ (အပိုင်း ၂)

(Zawgyi)

၁၃။ Fertility Awareness ေန႔ေကာင္းရက္သာေ႐ြးနည္း

Calendar ျပကၡဒိန္နည္းထက္ ပိုတိက်တယ္။ မ်ိဳးဥထြက္မဲ့ရက္ကို ကိုယ္အပူခ်ိန္ ေန႔တိုင္းမနက္အိပ္ယာထမွာ တိုင္းၿပီးသိမယ္။ ဘယ္လိုလုပ္ရမယ္ဆိုတဲ့ သင္တန္းသေဘာမ်ိဳး လိုမယ္။အမ်ိဳးသမီးကိုယ္တိုင္ လုပ္ႏိုင္တဲ့နည္း (၃) နည္းရွိတယ္။ ဒါေပမဲ့ အတန္အသင့္ စိတ္ခ်ရတာမို႔ လိုအပ္ရင္ သုံးႏိုင္တဲ့ အရံအတားနည္း၊ အေရးေပၚနည္းက အဆင္သင့္ရွိေနရမယ္။

(က) Basal body temperature အပူခ်ိန္မွတ္သားျခင္း

မနက္အိပ္ရာက ႏိုးရင္ ဘာတစ္ခုမွ မလုပ္ေသးခ်ိန္မွာ ကိုယ္အပူခ်ိန္တိုင္းရတယ္။ လလည္ရက္မွာ မ်ိဳးဥထြက္လို႔ ကိုယ္အပူခ်ိန္ တက္တာက ဝ.၃ ကေန ဝ.၆ ဒီဂရီ (ဆဲလ္စီးယပ္စ္) ရွိမယ္။ မ်ိဳးဥမထြက္ခင္မွာ ကိုု္ယ္အပူခ်ိန္က 97 °F (36.1 °C) ကေန 97.5 °F (36.38 °C) အထိရွိေနမယ္။ မ်ိဳးဥထြက္လို႔ တက္လာရင္ 97.6 °F (36.4 °C) ကေန 98.6 °F (37 °C) အထိ ျဖစ္လာမယ္။ မ်ိဳးဥထြက္ၿပီး ၁-၂ ရက္မွာတက္လာတယ္။ မ်ိဳးဥက သုတ္ပိုးနဲ႔ မေတြ႕ရရင္ ၂၄ နာရီသာ ရွင္ေနလို႔ အပူခ်ိန္တက္ၿပီး ၃ ရက္ေနာက္ပိုင္းမွာ ကိုယ္ဝန္ရဖို႔ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။

(ခ) Cervical mucus သားအိမ္ဝကအခြၽဲကိုစစ္ေဆးနည္း

Cervix သားအိမ္ဝကို ကိုယ့္လက္ေခ်ာင္းနဲ႔ စစ္ရတယ္။ ရာသီလာေနခ်ိန္မွာ အက်ိအခြၽဲ အနည္းဆုံးရက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ေနာက္မွာ (အီစထိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ သားအိမ္ဝက အခြၽဲပိုမ်ားလာတယ္။ ပိုၿပီးဆြဲဆန႔္လို႔ ရလာတယ္။ မ်ိဳးဥထြက္ၿပီးေနာက္မွာထြက္လာတဲ့ (ပ႐ိုဂ်င္စတီ႐ုံး) ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ ေျခာက္ေသြ႕လာမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သားအိမ္ဝက အခြၽဲအမ်ားဆုံး အခ်ိန္ရဲ႕ေနာက္ ၄ ရက္ကစၿပီး ကိုယ္ဝန္မရေစႏိုင္ဘူး။

(ဂ) Cervical positon သားအိမ္ဝ အေျခအေန

Cervix သားအိမ္ဝဟာ မ်ိဳးဥထြက္ခါနီးရင္ ပိုေပ်ာ့လာမယ္။ ပိုပြင့္လာမယ္။

၁၄။ Vasectomy ေယာက်ာ္းသားေၾကာျဖတ္ျခင္း 

ေယာက်ာ္းကိုရာသက္ပန္ ကေလးမရေစေအာင္ ခြဲစိတ္ျဖတ္ေတာက္နည္းျဖစ္တယ္။

၁၅။ Tubal Ligation အမ်ိဳးသမီး သားေၾကာျဖတ္ျခင္း

ကေလးေမြးၿပီး ၂ ပါတ္အတြင္း ခြဲရင္ ဆရာဝန္အတြက္ ပိုလြယ္တယ္။ ဗိုက္ခြဲေမြးရင္လည္း လုပ္ေပးလို႔ရတယ္။ ၉၉.၅% ထိေရာက္တယ္။ ရာသက္ပန္ ကေလးမရေတာ့ပါ။ ခ်က္ခ်င္းထိေရာက္တယ္။ အားနည္းခ်က္ေတြက ခြဲစိတ္တာခံရမယ္။ လိင္ကတစ္ဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို မကာကြယ္ပါ။

၁၆။ Comgination injection ေနာက္ေပၚထိုးေဆးနည္း

Medro-yprogesterone acetate (ပ႐ိုဂ်က္စတီ႐ုံး)နဲ႔ Estradiol cypionate (အီစထိုဂ်င္) ေရာထားတဲ့ ထိုးေဆးကို တစ္လတစ္ခါ ထိုးရတယ္။ Lunelle ေခၚတယ္။ ကိုယ္ဝန္တား ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ စားေဆးေတြလိုဘဲ သတၱိရွိတယ္။ ေဆးမထိုးတဲ့လမွာ ကေလးျပန္ရႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ခ်က္ခ်င္းဆိုသလို ကိုယ္ဝန္ရေစၿပီး တခ်ိဳ႕မွာ ၂-၃ လေစာင့္ရတယ္။ ၉၉.၈% ထိေရာက္တယ္။ အေမရိကားမွာ ဒီေဆး တႏွစ္ထိုးတဲ့အမ်ိဳးသမီး ၇၈၂ ေယာက္မွာ ကိုယ္ဝန္မရတာေတြ႕ရတယ္။ တခါထိုးၿပီးေနာက္ တစ္ခါကို ၂၈-၃၀ ရက္အၾကာမွာ ထပ္ထိုးရမယ္။ ၃၃ ရက္ထက္ေတာ့ ေနာက္မက်ရဘူး။ ရာသီလာတဲ့ရက္ကို ၾကည့္ရတာမဟုတ္ဘူး။ Lunelle ေဆးစထိုးရင္ ရာသီေသြးစဆင္းတဲ့ရက္ေနာက္ ၅ ရက္အတြင္း၊ ကိုယ္ဝန္ပ်က္ၿပီး၊ ဖ်က္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ၄ ပါတ္အတြင္း၊ ကေလးႏို႔္တိုက္ရင္ ေမြးၿပီးတဲ့ေနာက္ ၆ ပါတ္အတြင္း၊

၁၇။ အသက္မငယ္သူမ်ားအတြက္ ေ႐ြးခ်ယ္နည္း

အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္လာရင္ သတိထားၿပီး အေကာင္းဆုံးနည္းကို ေ႐ြးရမယ္။
လူေနမႈပုံစံလဲ ေျပာင္းသင့္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္း-ေလွ်ာ့ပါ။ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ အစားအေသာက္ ဂ႐ုစိုက္ပါ။ အရက္-ေဆးလိပ္ ေလွ်ာ့ပါ။ ျဖတ္ပါ။
ဆရာဝန္နဲ႔တိုင္ပင္ၿပီးမွ အေကာင္းဆုံးသေႏၶတားနည္းကို ေ႐ြးခ်ယ္ပါ။

၁၈။ Emergency contraceptive pill

အေရးေပၚတားေဆးပထမေဆးလုံးကို အကာအကြယ္မဲ့ ဆက္ဆံမႈ ျပဳၿပီးတာနဲ႔ ပထမ ၁ ျပားေသာက္ပါ။ ေနာက္ထပ္ ၁၂ နာရီ အၾကာမွာ ဒုတိယေဆးလုံးေသာက္ပါ။ ၇၂ (၃ ရက္) နာရီအတြင္းမွာ ပထမေဆးလုံးေသာက္တာနဲ႔ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ၁၂၀ နာရီ (၅ ရက္) အထိလဲ သုံးႏိုင္ၾကတယ္။ % မဆိုးပါ။

ကိုယ္ဝန္တားနည္း ဘယ္လို ဆုံးျဖတ္ေ႐ြးမလည္း

(၁) ကိုယ္ဝန္တားနည္းမ်ားရဲ႕ ထိေရာက္မႈ အမ်ားဆုံးနည္းေတြ

အေရျပားေအာက္ ေဆးေခ်ာင္း၊ သားအိမ္ထဲထည့္ပစၥည္း၊ သားေၾကာျဖတ္ျခင္းမ်ား၊ = ၉၉%

ထိုးေဆး = ၉၇%

စားေဆး၊ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ကြင္း၊ =၉၂-၉၅%

(ကြန္ဒုံး)၊ သားအိမ္ဝအဖုံး-အပိတ္၊ ေဆးျမႇပ္၊ = ၈၄-၈၉%

ေဝရာမဏိ = ၁၀၀%

(၂) ထိေရာက္မႈအနည္းဆုံးနည္းေတြ

အကာအကြယ္ လုံးဝမသုံးျခင္း = ၈၅%

သုတ္ပိုးသတ္ေဆးတစ္မ်ိဳးတည္း = ၂၉%

ေန႔ေကာင္းရက္သာေ႐ြးနည္း = ၂၅%

အမ်ိဳးသမီးသုံး (ကြန္ဒုံး) = ၂၁%

သုတ္ရည္ အျပင္စြန႔္ထုတ္နည္း = ၁*%

Author: Dr. တင့္ေဆြ, Healthcare Journal, vol 7,no 43 (11.11.16)

(Unicode)

၁၃။ Fertility Awareness နေ့ကောင်းရက်သာရွေးနည်း

Calendar ပြက္ခဒိန်နည်းထက် ပိုတိကျတယ်။ မျိုးဥထွက်မဲ့ရက်ကို ကိုယ်အပူချိန် နေ့တိုင်းမနက်အိပ်ယာထမှာ တိုင်းပြီးသိမယ်။ ဘယ်လိုလုပ်ရမယ်ဆိုတဲ့ သင်တန်းသဘောမျိုး လိုမယ်။အမျိုးသမီးကိုယ်တိုင် လုပ်နိုင်တဲ့နည်း (၃) နည်းရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ အတန်အသင့် စိတ်ချရတာမို့ လိုအပ်ရင် သုံးနိုင်တဲ့ အရံအတားနည်း၊ အရေးပေါ်နည်းက အဆင်သင့်ရှိနေရမယ်။

(က) Basal body temperature အပူချိန်မှတ်သားခြင်း

မနက်အိပ်ရာက နိုးရင် ဘာတစ်ခုမှ မလုပ်သေးချိန်မှာ ကိုယ်အပူချိန်တိုင်းရတယ်။ လလည်ရက်မှာ မျိုးဥထွက်လို့ ကိုယ်အပူချိန် တက်တာက ဝ.၃ ကနေ ဝ.၆ ဒီဂရီ (ဆဲလ်စီးယပ်စ်) ရှိမယ်။ မျိုးဥမထွက်ခင်မှာ ကိုု်ယ်အပူချိန်က 97 °F (36.1 °C) ကနေ 97.5 °F (36.38 °C) အထိရှိနေမယ်။ မျိုးဥထွက်လို့ တက်လာရင် 97.6 °F (36.4 °C) ကနေ 98.6 °F (37 °C) အထိ ဖြစ်လာမယ်။ မျိုးဥထွက်ပြီး ၁-၂ ရက်မှာတက်လာတယ်။ မျိုးဥက သုတ်ပိုးနဲ့ မတွေ့ရရင် ၂၄ နာရီသာ ရှင်နေလို့ အပူချိန်တက်ပြီး ၃ ရက်နောက်ပိုင်းမှာ ကိုယ်ဝန်ရဖို့ မဖြစ်နိုင်တော့ဘူး။

(ခ) Cervical mucus သားအိမ်ဝကအချွဲကိုစစ်ဆေးနည်း

Cervix သားအိမ်ဝကို ကိုယ့်လက်ချောင်းနဲ့ စစ်ရတယ်။ ရာသီလာနေချိန်မှာ အကျိအချွဲ အနည်းဆုံးရက်တွေ ဖြစ်တယ်။ နောက်မှာ (အီစထိုဂျင်) ဟော်မုန်းကြောင့် သားအိမ်ဝက အချွဲပိုများလာတယ်။ ပိုပြီးဆွဲဆန့်လို့ ရလာတယ်။ မျိုးဥထွက်ပြီးနောက်မှာထွက်လာတဲ့ (ပရိုဂျင်စတီရုံး) ဟော်မုန်းကြောင့် ခြောက်သွေ့လာမယ်။ ဒါ့ကြောင့် သားအိမ်ဝက အချွဲအများဆုံး အချိန်ရဲ့နောက် ၄ ရက်ကစပြီး ကိုယ်ဝန်မရစေနိုင်ဘူး။

(ဂ) Cervical positon သားအိမ်ဝ အခြေအနေ

Cervix သားအိမ်ဝဟာ မျိုးဥထွက်ခါနီးရင် ပိုပျော့လာမယ်။ ပိုပွင့်လာမယ်။

၁၄။ Vasectomy ယောကျာ်းသားကြောဖြတ်ခြင်း 

ယောကျာ်းကိုရာသက်ပန် ကလေးမရစေအောင် ခွဲစိတ်ဖြတ်တောက်နည်းဖြစ်တယ်။

၁၅။ Tubal Ligation အမျိုးသမီး သားကြောဖြတ်ခြင်း

ကလေးမွေးပြီး ၂ ပါတ်အတွင်း ခွဲရင် ဆရာဝန်အတွက် ပိုလွယ်တယ်။ ဗိုက်ခွဲမွေးရင်လည်း လုပ်ပေးလို့ရတယ်။ ၉၉.၅% ထိရောက်တယ်။ ရာသက်ပန် ကလေးမရတော့ပါ။ ချက်ချင်းထိရောက်တယ်။ အားနည်းချက်တွေက ခွဲစိတ်တာခံရမယ်။ လိင်ကတစ်ဆင့် ကူးစက်ရောဂါတွေကို မကာကွယ်ပါ။

၁၆။ Comgination injection နောက်ပေါ်ထိုးဆေးနည်း

Medro-yprogesterone acetate (ပရိုဂျက်စတီရုံး)နဲ့ Estradiol cypionate (အီစထိုဂျင်) ရောထားတဲ့ ထိုးဆေးကို တစ်လတစ်ခါ ထိုးရတယ်။ Lunelle ခေါ်တယ်။ ကိုယ်ဝန်တား ဟော်မုန်း ၂ မျိုးပါ စားဆေးတွေလိုဘဲ သတ္တိရှိတယ်။ ဆေးမထိုးတဲ့လမှာ ကလေးပြန်ရနိုင်တယ်။ တချို့က ချက်ချင်းဆိုသလို ကိုယ်ဝန်ရစေပြီး တချို့မှာ ၂-၃ လစောင့်ရတယ်။ ၉၉.၈% ထိရောက်တယ်။ အမေရိကားမှာ ဒီဆေး တနှစ်ထိုးတဲ့အမျိုးသမီး ၇၈၂ ယောက်မှာ ကိုယ်ဝန်မရတာတွေ့ရတယ်။ တခါထိုးပြီးနောက် တစ်ခါကို ၂၈-၃၀ ရက်အကြာမှာ ထပ်ထိုးရမယ်။ ၃၃ ရက်ထက်တော့ နောက်မကျရဘူး။ ရာသီလာတဲ့ရက်ကို ကြည့်ရတာမဟုတ်ဘူး။ Lunelle ဆေးစထိုးရင် ရာသီသွေးစဆင်းတဲ့ရက်နောက် ၅ ရက်အတွင်း၊ ကိုယ်ဝန်ပျက်ပြီး၊ ဖျက်ပြီးတဲ့နောက် ၄ ပါတ်အတွင်း၊ ကလေးနို့်တိုက်ရင် မွေးပြီးတဲ့နောက် ၆ ပါတ်အတွင်း၊

၁၇။ အသက်မငယ်သူများအတွက် ရွေးချယ်နည်း

• အသက် ၃၅ နှစ်ကျော်လာရင် သတိထားပြီး အကောင်းဆုံးနည်းကို ရွေးရမယ်။
• လူနေမှုပုံစံလဲ ပြောင်းသင့်တယ်။ ကိုယ်အလေးချိန် ထိန်း-လျှော့ပါ။ ကိုယ်လက်လေ့ကျင့်ခန်း လုပ်ပါ။ အစားအသောက် ဂရုစိုက်ပါ။ အရက်-ဆေးလိပ် လျှော့ပါ။ ဖြတ်ပါ။
• ဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပြီးမှ အကောင်းဆုံးသန္ဓေတားနည်းကို ရွေးချယ်ပါ။

၁၈။ Emergency contraceptive pill

အရေးပေါ်တားဆေးပထမဆေးလုံးကို အကာအကွယ်မဲ့ ဆက်ဆံမှု ပြုပြီးတာနဲ့ ပထမ ၁ ပြားသောက်ပါ။ နောက်ထပ် ၁၂ နာရီ အကြာမှာ ဒုတိယဆေးလုံးသောက်ပါ။ ၇၂ (၃ ရက်) နာရီအတွင်းမှာ ပထမဆေးလုံးသောက်တာနဲ့ ကာကွယ်နိုင်တယ်။ ၁၂၀ နာရီ (၅ ရက်) အထိလဲ သုံးနိုင်ကြတယ်။ % မဆိုးပါ။

ကိုယ်ဝန်တားနည်း ဘယ်လို ဆုံးဖြတ်ရွေးမလည်း

(၁) ကိုယ်ဝန်တားနည်းများရဲ့ ထိရောက်မှု အများဆုံးနည်းတွေ

အရေပြားအောက် ဆေးချောင်း၊ သားအိမ်ထဲထည့်ပစ္စည်း၊ သားကြောဖြတ်ခြင်းများ၊ = ၉၉%

ထိုးဆေး = ၉၇%

စားဆေး၊ (ဗဂျိုင်းနား) ကွင်း၊ =၉၂-၉၅%

(ကွန်ဒုံး)၊ သားအိမ်ဝအဖုံး-အပိတ်၊ ဆေးမြှပ်၊ = ၈၄-၈၉%

ဝေရာမဏိ = ၁၀၀%

(၂) ထိရောက်မှုအနည်းဆုံးနည်းတွေ

အကာအကွယ် လုံးဝမသုံးခြင်း = ၈၅%

သုတ်ပိုးသတ်ဆေးတစ်မျိုးတည်း = ၂၉%

နေ့ကောင်းရက်သာရွေးနည်း = ၂၅%

အမျိုးသမီးသုံး (ကွန်ဒုံး) = ၂၁%

သုတ်ရည် အပြင်စွန့်ထုတ်နည်း = ၁*%

Author: Dr. တင့်ဆွေ, Healthcare Journal, vol 7,no 43 (11.11.16)